کرونا و تأثیرات زیستی آن بر جامعه از منظر پدافند غیرعامل

کرونا و تأثیرات زیستی آن بر جامعه از منظر پدافند غیرعامل

معصومه رضایی منش – کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
محسن مه آبادی زاده – کارشناس ارشد مدیریت بحران و پدافند غیرعامل

مقدمه:

در تخصص و مأموریت پدافند غیرعامل، ما به رویکردهای بین رشته‏ ای جدید، با همکاری جامعه‏ شناسان، فلاسفه، انسان ‏ شناسان، ویروس ‏شناسان، اپیدمیولوژیست‏ها و محققان بهداشت عمومی نیاز داریم. تا در رفتار ما در محیط و اقدامات ما در مواجهه با بحران، تغییر ایجاد شود. در نتیجه این شیوع به ما یادآوری می‏ کند که چگونه جوامع فعلی از نظر بیولوژیکی و ذهنی آسیب‏ پذیر هستند. ما باید انعطاف‏ پذیری را نه در بُعد زیست‏ شناختی، بلکه در سطح روانی، اجتماعی و معنوی، اقتصادی و … بهبود بخشیم.

پرداختن به شیوع ویروس کرونا و همه‏ گیری و فراگیر شدن آن و متعاقباً تأثیرات آن بر جامعه‏ ی ایران از منظر پدافند غیرعامل، نیازمند فرصت کافی برای بررسی تأثیرات آن در حوزه‏ های مورد توجه در پدافند غیرعامل است.

از موضوعات مورد توجه در پدافند غیرعامل می‏ توان به حوزه‏ ی زیستی، سایبری، اقتصادی، شیمیایی، پرتوی و پدافند مردم‏ محور اشاره کرد که سازمان پدافند غیرعامل به عنوان کارشناس و متولّی کنترل و نظارت بر موارد فوق، انجام وظیفه می‏ نماید.

ابتدا نیاز است که جامعه را به عنوان عرصه ‏ی حضور و فعالیت انسان تعریف نموده و به یک عامل از عوامل مؤثر بر رفتار انسان در جامعه، اشاره‏ ی کوتاهی داشته باشیم.

جامعه:

شامل گروه‏های انسانی است، مشروط بر این که دارای تعامل انسانی پایدار باشند و از نظر سرزمینی, حاکمیت یا انتظارات فرهنگی، با هم وجه اشتراک دارند.

در هر جامعه باورها و اعتقادات جمعی فارغ از معقول یا غیرمعقول بودن آن‏ها, الگوهای رفتاری و هنجارهای اجتماعی آن جامعه را می‏ سازند که همواره می‏ توانند دستخوش تغییرات تدریجی باشند. این الگوهای رفتاری و هنجارهای اجتماعی از جمله عوامل مختلفی است که در حوزه مأموریت پدافند غیرعامل به برخی از آن‏ها پرداخته خواهد شد.

از میان ۶ حوزه‏ ی مأموریتی پدافند غیرعامل، سه عنوان شامل؛ حوزه‏ ی اقتصادی, حوزه‏ی سایبری و حوزه‏ ی زیستی است. حوزه‏ ی زیستی متمرکز بر انسان، دام، کشاورزی، مواد غذایی، محیط زیست و منابع طبیعی است که در این نوشتار به تأثیرات کرونا بر انسان در جامعه خواهیم پرداخت.

عوامل تأثیرگذار ناشی از شیوع ویروس کرونا بر انسان:

یکی از مهم‏ترین عواقب شیوع ویروس کرونا، ایجاد اضطراب اجتماعی در سرتاسر جهان است. این امر نگرانی‏های جدّی برای شهروندان در همه‏ی کشورها، حتی در جوامع بدون شیوع، ایجاد کرده است. احساس ناامیدی به ویژه در میان نسل جوان نشان می‏ دهد که چگونه جوامع ما در مواجهه با خطرات، آسیب‏ پذیر هستند.

به عقیده‏ ی کارشناسان، شیوع ویروس کرونا و پیامدهای اجتماعی و مرتبط با سلامت آن باید به عنوان یکی از مهم‏ترین وقایع اجتماعی بشر در قرن ۲۱ در نظر گرفته شود. آنچه این شیوع را متمایز کرده است، احساس جهانیِ ضعف در زندگی بیولوژیک انسان و نیاز به “جامعه استریل” و به دور از هرگونه مخاطره می‏ باشد. رؤیای (جامعه استریل) اساسی در تقاضای بشر برای زندگی جاودان، پایه ‏گذاری شده است.

ترس از قرار گرفتن در معرض بیماری، منجر به رفتارهای غیرمنطقی در جامعه شده است. در پس بروز اضطراب اجتماعی و احساس ناامیدی، موضوع امنیت غذا و دارو و تأمین آن توسط مردم بسیار حائز اهمیت است. در موضوع غذا و دارو که انسان را تحت تأثیر قرار داده، مشتمل بر نکات مهم و مباحث مفصّلی است که در تخصص جامعه‏ شناسی و روان‏شناسی می‏ باشد. از مهم‏ترین دغدغه‏ هایی که انسان تحت تأثیر آن قرار دارد می‏ توان به موارد زیر اشاره کرد:

• امنیت غذایی؛ یعنی دسترسی همه‏ ی مردم در همه‏ ی بازه‏ های زمانی به غذای سالم و کافی برای داشتن زندگی فعّال و موّلد.
• تغذیه‏ ی کافی و مناسب برای حفظ و ارتقای ایمنی بدن.
• نگرانی در سلامتی و ایمنی مواد غذایی.
• افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش قدرت خرید مردم.
• خانه‏ نشینی ناشی از فاصله ‏گذاری اجتماعی و افزایش خطر چاقی و پیامدهای روانی و سلامتی آن.
• امنیت غذایی گروه‏های خاص (سالمندان، معلولین، کودکان).
• افزایش تقاضا برای تهیه‏ ی مواد غذایی فاسدنشدنی.
• ترس و نگرانی از سلامت و بهداشت میوه و سبزیجات تازه و کاهش مصرف آن.
• کمبود تجهیزات و امکانات لازم دارویی و بهداشتی برای عموم و یا توزیع نامناسب این اقلام.
• مسمومیت‏ های الکلی ناشی از توزیع الکل تقلبی و باورهای غلط در نقش نوشیدن الکل در جلوگیری از ابتلا به ویروس کرونا.
• تأثیرپذیری بیش از پیش بمباران اخبار و شایعات در فضای مجازی.

موارد مذکور از شایع‏ترین دغدغه‏ ها و عوامل مؤثر در تغییر رفتار انسان بود که پاندمی کروناویروس، بر سلامت روحی روانی انسان‏ها تأثیر بسیاری گذاشته است. از جمله مسائل روانی و اختلالاتی که در این شرایط شیوع ویروس، شاهد آن هستیم، می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

افسردگی، خودآزاری، خودکشی، اضطراب بالا به دلیل بمباران اطلاعاتی، حملات هراس، وسواس، خودبیمارانگاری، اعتیاد و سوء مصرف الکل مخصوصاً در فشارهای تنهایی.

در میان تمامی فشارها و نگرانی ‏های ایجاد شده از شیوع کرونا، شاهد خلق صحنه‏ های کم نظیری از حسّ انسان‏دوستی، فعالیت‏های داوطلبانه گروه‏های مختلف اجتماعی، در طرح‏های پاک‏سازی محلّات و شهرها، خودروها، متمرکز کردن اقلام و تجهیزات مورد نیاز برای تولید و توزیع ماسک، مواد ضدعفونی کننده برای مصرف عموم، بودیم. در واقع جامعه ‏ی ایران، در مواجه ‏ی با این ویروس، فارغ از گرایشات سیاسی و اعتقادی، به یک اتّحاد ملی در برابر یک عامل مهاجم پرداخت. شاید بتوان نمونه‏ی چنین اتّحادی را در جنگ تحمیلی ۸ ساله‏ی عراق علیه ایران دید و یادآور شد.

نتیجه گیری:

برای دوری از یک‏ چنین وضعیت‏ های نامساعد روانی که پیش از این اشاره شد، باید دیدارهای آنلاین با خانواده و دوستان ادامه یافته، به علاقمندی‏ های مختلف پرداخته، و فعالیت‏هایی مانند کتاب خواندن، فیلم تماشا کردن و کارهای منزل را بیشتر کرده، تمرین‏های ورزشی از جمله، قدم زدن در منزل را افزایش داده و تمرین‏های آرامش ‏بخش و تنفسی انجام گردد. ضمن اینکه دستورالعمل‏ های سازمان‏ها و نهادهای مسئول برای کنترل و مدیریت این ویروس می‏ بایست به صورت عمومی مورد توجه قرار گرفته و اجرایی شود. از سوی دیگر سازمان‏ها و نهادها نیز باید تدابیر ویژه ‏ای جهت فراهم آوردن بستر برای تسهیل اجرای دستورالعمل‏ ها توسط مردم را اتخاذ نمایند. لذا بدون تسهیل شرایط و بسترسازی مناسب، انتظار خاصّی نمی ‏توان از مردم برای اجرایی کردن پروتکل‏ ها درمدت زمان طولانی داشت.